Saraybosna'da Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun prensinin öldürülmesi ile başlayan Birinci Dünya Savaşı nasıl oldu da Zonguldak'a kadar sıçradı?
Suikastın ardından; Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, 27 Temmuz 1914'te Sırbistan'ı işgal etti. Rusya, Sırbistan'ı destekleyince Almanya, Avusturya-Macaristan'ın yandaşı olarak Rusya'ya savaş ilan etti;
Fransa da 1892'de imzaladığı İkili İttifak Antlaşması çerçevesinde Rusya'yı destekledi. Bunun üzerine Almanya, Fransa'ya da savaş ilan etti.
Alman birlikleri Fransa'ya saldırmak için Belçika'ya girdi. 1839'da herhangi bir saldırı karşısında Belçika'ya yardım etmeye söz vermiş olan İngiltere, 4 Ağustos 1914'te Almanya'ya savaş ilan etti. Böylece I. Dünya Savaşı Avrupa'da başlamış oldu.
Almanlar Rusya'ya karşı Osmanlı’yı da savaşa sokmak istiyordu. Alman sempatizanı Enver Paşa ile 27 Temmuz'da gizli görüşme gerçekleştirdiler. Almanya, Rusya'ya savaş ilan etikten sonra, iki büyük savaş gemisini bölgeye gönderdi. Rusların, Osmanlı Devleti’nin Almanya ile yakınlaşmasını sezdiler ve bunun ile ilgili tedbir almak için bölgeye gemilerini yolladılar. İlk kez Rus gemileri 6 Ağustos 1914'de Zonguldak ve Ereğli açıklarında görüldü. Ayrıca bir Rus gemisi bazı yerlere mayın döşedi.
Bu arada Zonguldak’taki havzanın yönetimi, “Harp Kömür Merkezi” adı verilen bir komisyon aracılığıyla Almanlara devredildi.
10 Ağustos 1914 sabahı Amiral Souchon'a boğazlara girmesi için izin verildi. Savaş hukuku gereği, gemilerin Osmanlı sularında tutulamayacak olması sonucunda, Osmanlı iki Alman gemiyi 80 Milyon marka satın aldığını açıkladı. Tabi bu sadece kağıt üzerinde gösterilen bir paraydı.
12 Eylül 2014 tarihinde Enver Paşa, Souchon'a gemilerin manevralar yapması amacıyla Karadeniz'e girişine izin verdi.
22 Eylül 1914 tarihinde, 13 Rus gemisi Zonguldak önünde geldi ve bazı kömür yüklü gemileri taciz etmeye başladılar.
Enver Paşa, Almanlara iki milyon liralık altın aldıkları anda savaşa girebileceklerini bildirdi. Paranın son kısmı Osmanlı’ya ulaştığında, savaşın nasıl başlayacağı konusunda gizli plan yapıldı.
27 Ekim 1914 öğleden sonra Yavuz muharebe kruvazörü, Midilli ve Hamidiye kruvazörleri, Berk-i Satvet ve Peyk-i Şevket torpido kruvazörleri; Gayret-i Vataniye, Muaveneti Milliye, Taşoz, Samsun muhripleri ve Nilüfer ve Samsun mayın gemilerinden oluşan filo Kilyos açıklarında toplandı.
Bu arada Goeben gemisinin adı Yavuz Zırhlısı, Breslau gemisinin adı da Midilli oldu.
28 Ekim'deki gemiler Rusya'nın Odessa ve Sivastopol, Novorosiyk şehirlerini bombalamak için yola çıktı.
28 Ekim 1914'de saat 12.00'da Karadeniz için en güçlü gemilerden biri olan Yavuz zırhlısı Sivastopol’u bombalamak için rotasını Zonguldak'a çevirdi. Hamidiye Gemisi direk Odessa’ya gitti. Midilli ise Direk doğuya hareket etti.
SAVAŞ'TA ZONGULDAK'TA BİRÇOK İLKLER YAŞANDI
Yavuz zırhlısı Zonguldak'a çok yakın konumda demirleyerek hareket saatini bekledi ve Amasra yakınlarından direk Rus topraklarına dümen kırdı.
29 Ekim 2014 günü saat 00.33'de Yavuz zırhlısı, Sivastopol'ü bombaladı. Böylelikle Osmanlı’yı savaşa sokacak ilk hamle, yolu Zonguldak’tan geçen Yavuz zırhlısının bombalarını Rus topraklarına atması ile savaş başlamış oldu.
Hamidiye Gemisi saat 03.45’de Odessa’yı bombalıyordu. Midilli ise 29 Ekim 2014 tarihinde saat 10.40’da Novorosiyk şehrini bombaladı. Bu gemilere Taşoz, Samsun muhripleri ve Nilüfer ve Samsun mayın gemileri de destek veriyordu.
Yavuz Zırhlısı bombalamadan sonra Samsun ve Taşoz gemisi ile direk İstanbul Boğazı'na geri döndü. Middilli Gemisi de, 31 Ekim 1914 saat 01.25'te geri dönerek Zonguldak Limanına giriş yaptı. Ve yakıt aldı. Burada bir kaç saat kaldıktan sonra Ereğli’ye hareket etti. Ereğli limanında saat 03.30'da demirledikten sonra İstanbul'a hareket etti.
2 Kasım 1914'te Ruslar, Osmanlı İmparatorluğuna savaş ilan etti.
İki gün sonra 4 Kasım 1914 tarihinde Çarşamba günü Osmanlılara karşılık vermek amacı ile bir Rus savaş gemisi ile Zonguldak'ı, bombaladılar. Böylelikle Ruslar Türk topraklarını denizden ilk defa Zonguldak’ı bombalayarak gerçekleştirmiş oldular.
6 Kasım 1914 Enver Paşa’nın Doğu’ya gönderdiği erzak ve mühimmatı taşıyan gemiler, Zonguldak- Ereğli arasındaki açıklarda; Zonguldak’ı bombalayan Rus gemilerin dönüşü esnasında karşı karşıya gelmesi sonucunda, Mithat paşa, Bezm-i Alem, Bahr-i Amir gemileri, Zonguldak Limanı önlerinde Ruslar tarafından batırıldı.
21-22 Aralık 1914 gece saatlerinde Ruslar iki gün mayın döşediler. Bunlardan birinde 370 mayın vardı. Mayınları, İstanbul Boğazı ağzından -Sivastopol kadar ve Zonguldak- İstanbul Boğazı rotasına döşediler. Bu mayınlar, Osmanlı gemilerinin, Odessa ve Sivastopol Rus kömür ocaklarını bombalamasını engellemek, aynı zamanda Zonguldak- İstanbul arasında ki maden taşımacılığını engellemek amacı ile döşendi... Mayınlar 165-200 metre arasında derin sulara atıldı ve Türk Mayın süpürme ekipmanları yetersizdi.
23 Aralık 1914‘de Rus savaş gemisi Rostislav, tekrar Zonguldak’ı bombalamak için harekete geçti. Amaç, Zonguldak Limanını kapatmaktı. Fakat bu sefer Sinop'da bulunan Yavuz ve Midilli Savaş gemileri karşılık verdi. Bu çarpışmada,3 Rus gemisi batırıldı.
1 Mart 1915‘de,ilk kez harekete geçen yeni denizaltı Nerpa'ya dahil olan Rus filosu Zonguldak ve Ereğli limanlarına bomba attı.
6 Mart 1915 Heybeliada, Neva, Ontemmuz, Persia, prenses Civano adlı gemiler Ereğli’de, Taksiyarhi gemileri Zonguldak açıklarında Ruslar tarafından batırıldı. Böylelikle bir gün içinde 6 Osmanlı gemisi Ruslar tarafından batırılış oldu. Gemilerin bazıları mayına çarparak batmıştır.
7 Mart 1915 Selamet adlı Römorkör, Ereğli açıklarında Ruslar tarafından batırıldı.
29 Mart 1915 Fransız Konsolosu Mösyö Kohen Matanya Zonguldak’a atandı.
11 Mart 1915 Zonguldak’a saldırılarını önlemek amacıyla düşman gemilerinin bombardımanı sonucunda meydana gelecek zararın Osmanlı sınırları dahilinde faaliyet gösteren bu devletlere ait kurumlardan tazmin edileceğine dair karar alındı.
15 Nisan 1915`de Rus filosu Zonguldak ve Ereğli'yi bombardımana tuttular.
16 Nisan 1915 Dafni adlı gemi Kozlu’da batırıldı.
3 Mayıs 1915 Necat adlı gemi Ruslar tarafından Zonguldak açıklarında batırıldı.
5 Mayıs 1915 Güzel Girit ve Yeşilırmak adlarında gemiler Zonguldak açıklarında batırıldı.
Gaza adındaki gemi Zonguldak açıklarında batırıldı.
5 Mayıs 1915 Hilal, Hellesnpot, 5 nolu römorkör ve Beykoz adında 4 gemi batırıldı.
9 Mayıs 1915`de Ruslar, Ereğli'ye tekrar bomba yağdırdı. Ruslar daha büyük bir bombardıman hazırlığındayken Yavuz gemisi onarıldı. Millet ve Selanik adında iki gemi Zonguldak açıklarında Ruslar tarafından batırıldı…
21 Mayıs 1915 Edincik adlı gemi Ereğli’de batırıldı.
2 Haziran 1915 tarihinde yelkenli bir kömür yüklü gemi Ereğli açıklarında batırıldı.
3 Haziran 1915 günü Sakarya açıklarında Türk gemisi batırıldı.
5 Haziran 1915 tarihinde Ruslar, Sakarya’da, Zonguldak`tan yüklediği kömürü İstanbul'la taşıyan bir yelkenli gemiyi esir alarak yaktılar. Tayfası esir alındı.
7 Haziran 1915 Progres adındaki gemi Ereğli açıklarında battı.
Temmuz 1915 ortalarında ilk akar yakıt ile çalışan Rus gemisi, Imperatritsa Maria , beş yeni destroyerle birlikte Karadeniz Filosuna katıldı. İlk operasyonunda Rus Kara Filosu, Kozlu, Zonguldak ve Ereğli'yi bombaladı.
5 Eylül 1915`de, Nerpa adlı denizaltı tarafından desteklenen iki Rus destroyeri Bystryi ve Pronzitelnyi, Zonguldak'tan İstanbul'a giden kömür konvoyuna saldırdı.
2 Ekim 1915 tarihinde Kozlu’da deprem meydana geldi. Bazı binalar hasar gördü.
23 Temmuz 1916 tarihinde Kızılay Cemiyetin, Zonguldak şubesi Zühtü Bey’in gayretleriyle faaliyete başlamıştır.
10 Ocak 1916 Karmen adlı gemi Ruslar tarafından batırıldı.
5 Şubat 1916, öğleden sonra Rus Amiral Aleksander Kolçak 'Zonguldak'ı Yok Edin' kodu ile gönderdiği mesajda şu emri verdi.
“Hava güzel, deniz elverişli, artık uçurun şu uçakları. Mendirekteki gemileri batırın. Kömür ocaklarını da yerle bir edin.“ Böylelikle Dünya'da ilk kez sudan havalanan uçaklar Zonguldak'ı bombalamak için kullanıldı.
19 Şubat 1916`da - Zonguldak'ta bulunan buharlı gemi hasara uğrattılar.
23 Eylül 2016 Şirket-i Hayriye'ye ait Metanet adlı gemi Ruslar tarafından batırıldı.
21 Eylül 1916 Şirket-i Hayriye’ye ait Ressam adlı gemi Ruslar tarafından batırıldı.
10 Mart'ta Zonguldak yakınlarındaki tekerlekli römorkör tahrip edildi.
12 Mart 1916`da Zonguldak yakınlarındaki devriye gemisi "Ryusumet" tarafından başarısız bir saldırı düzenlendi.
1917 yılı, azalan bir oran olsa da, Karadeniz'in tüm bölgelerinde savaşın devam ettiğini görülüyor.
1917 Rusya devrimi de savaşı durdurmadı. Bu çarpışmalar Ateşkes ilan edilinceye kadar devam etti.
11 Kasım 1918 tarihinde Almanya- Avusturya- Macaristan İmp. ve Osmanlı’nın mağlup olduğu savaş sona erdi.
Bu sefer de savaşın galip ülkelerinden olan Fransa, 08.Mart 1919'da Zonguldak'ı, 08.Haziran.1919'da da Kdz. Ereğli'yi işgal eder.
Artık Kurtuluş Savaşı başlamıştır.
9 Şubat 1920 günü Kurtuluş Savaşı’nın ilk ve tek deniz savaşı Alemdar Gemisi olayı gerçekleşti.
29 Ekim 1914’te Zonguldak’tan başlayan süreç, 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyetin ilan edilmesi ile sonuçlanır.
Böylelikle, Zonguldak Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk vilayeti olur.
Hayati Yılmaz
Zonguldak Nostalji
