Prof. Dr. Kutoğlu’nun geliştirdiği ve üniversitenin Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) desteğiyle hayata geçirilen yazılım, Sentinel-1 radar uydularından elde edilen verileri analiz ederek deprem, heyelan ve çeşitli yer hareketlerini detaylı biçimde takip edebiliyor.
Geliştirilen sistem sayesinde, afet riski taşıyan bölgelerde erken teşhis ve müdahale imkanları artarken, kaçak yapılaşma ve yer yüzeyindeki değişimler de hassas biçimde tespit edilebilecek.
Zonguldak BEUN Rektörü Prof. Dr. İsmail Hakkı Özölçer, rektör yardımcısı Prof. Dr. Hakan Kutoğlu ve ekibi tarafından geliştirilen yazılımın, radar uydularından elde edilen yer hareketi verilerini tek bir programda işleyerek büyük bir kolaylık sağladığını ifade etti.
Bu sistem sayesinde, uzman olmayan kişilerin dahi karmaşık analizleri rahatlıkla yapabileceğini belirten Özölçer, “Bizlerin bu programı olan inancın tam olduğu için BAP tarafından bütün masraflarını karşılayarak programın hazırlanıp ve üniversitemizin, daha sonra da Türkiye’nin hizmetine kullanılabilmesi için gerekli desteği verdik. Bu yer hareketlerinin izlenmesi konusunda yapılan programla Türkiye’de en öndeki üniversitelerden biri olduğumuzu artık söyleyebiliriz. Bu programla deprem fay hatları ve heyelanlar takip edilebilecek. Belki heyelanlar daha önceden tahmin edilebilecek. Depremler ve fay hatlarıyla ilgili ayrıntılı çalışmalar daha rahat yapılabilecek. Zamandan tasarruf ve ekstra pek çok işten tasarruf edilmesini sağlayan bir program. Pek çok şeyde uzman olmadığınız zaman bu pek çok programı çalıştırıp bu görüntüyü işlemek ve sonuçlar elde etmek zor. İnsanların bu uzmanlık alanlarını aradan çıkarıp daha basite indirgeyen, daha basitleştiren ve kullanılabilir hale getiren bir program. Ülkemize ve milletimize hayırlı olsun. İnşallah şu an bizim sunucularımız üzerinde çalışan program daha sonra farklı alternatiflerle de sunulabilir. Bizim sunucularımıza girip çalışmak isteyen tüm bilim adamları veya başka kişiler bunu kullanabilecek. Radar uydularını işleyip, dünyanın herhangi bir yerindeki yer hareketlerini tespit edebilecekler. Bu da hepimiz için bir fayda sağlıyor.” dedi.
Prof. Dr. Kutoğlu, radar uydularının sunduğu büyük veri setlerinin işlenmesinin son derece karmaşık ve zahmetli bir süreç olduğuna dikkat çekerek, “Depremler, heyelanlar gibi olaylar insanların gerek insan hayatına gerekse tehdit eden en büyük jeolojik afetler. Bu jeolojik afetlerin ortaya çıkarılması erken uyarı yapılabilmesi, zarar azaltma çalışmalarının yapılması, aktif fay hatlarının belirlenmesi, aktif heyelanların belirlenmesi gibi çalışmalar günümüzün en ileri teknolojisi radar uyduları ile gerçekleştirilebilmekte. Ancak maalesef bu radar uydularının işlenmesi o kadar kolay bir çalışma değil. Bu gerek ülkemizde, gerek dünyada az sayıdaki bilim insanı tarafından gerçekleştirilebiliyor. Bunların proseslenmesi son derece zahmetli bir iş ve arka planda çok sayıda programın oluşturulması ve değerlendirilmesi gerekiyor.” İfadelerine yer verdi.
BEUN Rektörü Prof. Dr. İsmail Hakkı Özölçer’in yardımlarıyla ve BAP’tan aldıkları maddi destekle süreci kolaylaştıran ve otomotive eden bir yazılım geliştirdiklerini aktaran Kutoğlu, bu yazılım sayesinde 2014 yılından itibaren günümüze kadar radar uydu görüntülerini alarak, arka planda 16 ayrı yazılımı birleştirip, otomatik bir şekilde görüntüleri değerlendiren yazılımın ortaya çıktığını belirtti. Prof. Dr. Kutoğlu, bu yazılımın şu anda BEUN sunucuları üzerinden çalıştığını ifade ederek, herhangi bir kişinin 5-10 dakikalık eğitimle çalışmayı gerçekleştirebileceğini söyledi.
Sistemin kullanımıyla ilgili detaylardan bahseden Kutoğlu şöyle konuştu:
“Burada gerçekleştirilen uygulama ile hangi bölgede çalışmak istiyorsanız bu bölge Türkiye ile de sınırlı değil ekranda gördüğünüz üzere aktif jeolojisi bulunan dünya üzerindeki tüm bölgeleri Amerika’dan Avrupa’ya Afrika kıtasına kadar tüm bölgeleri yer bilimcilerimizin çalışması mümkün hale getirdik. Burada çalışacağınız bölgeye belirleyip geometrik olarak seçiyorsunuz ondan sonra hangi tarihler arasında görüntüyü işlemek istiyorsanız onu seçiyorsunuz sonra bir butona basıyorsunuz yazılım çalışmaya başlıyor. Bu seçtiğiniz bölgenin büyüklüğüne ve zaman aralığına bağlı olarak arka planda görüntüleri uzay ajansları indiriyor. Bu görüntülerin boyutları gigabyte boyutunda. Bunları indirdikten sonra arkada otomatik olarak adım adım 16 tane ayrı program çalışıyor ve en sonunda seçtiğimiz bölgedeki yer hareketlerine zaman serisi olarak gösterilmesi mümkün oluyor.”
Prof. Dr. Şenol Hakan Kutoğlu, geliştirilen yazılımla birlikte yer hareketlerinin hangi bölgelerde ve hangi dönemlerde gerçekleştiğinin harita üzerinde rahatlıkla tespit edilebildiğini ifade etti. Kutoğlu, bu sayede aktif heyelan alanlarının, fay hatlarının, hangi fayların aktif ya da pasif olduğunun belirlenebileceğini, fay uzunluklarının ve bu uzunluklara bağlı olarak meydana gelebilecek olası depremlerin büyüklüğünün dahi hesaplanabildiğini söyledi.
Ayrıca bu çalışmanın, zarar azaltma stratejilerinin geliştirilmesine önemli katkı sunduğunu vurgulayan Kutoğlu, “Biz bu yazılımı kendimiz için değil ülkemizdeki yer bilimciler için geliştirdik. Sadece kendimiz kullanmaya kalkarsak buradaki her bir ayrıntıyı çalışmak, buradan sayısız yayın çıkabilir. Bizim ömrümüz bu kadar yayını yapmaya yeterli değil. Bugünden itibaren rektörümüzün de talimatıyla biz bu uygulamayı ülkemizde ilgi duyan tüm yer bilimcilerin kullanımını açacağız. Program dediğim gibi bizim sunucularımız üzerinde kurulu durumda. Aslında internet üzerinden de çalıştırılabiliyor ama tüm kullanıcılara internet üzerinden uygulamayı açtığımız zaman bizim sunucularımız üzerinde çok büyük bir yoğunluk açacağından çalışmak isteyen araştırmacılarımıza şu anda üniversitemiz içerisinden gelip faydalanabilirler.” dedi.
Prof. Dr. Şenol Hakan Kutoğlu, yazılımın ilerleyen dönemde daha büyük desteklerle genişletilebileceğini, uygun bir sunucu altyapısı sağlandığında internet üzerinden aynı anda çok sayıda kullanıcının faydalanabileceği bir sisteme dönüştürülebileceğini ifade ederek, “Şu anda yazılım bunun için hazır. Fiziksel ortam sağlandığı taktirde de birden fazla kullanıcı internet üzerinden erişip çalışmalarını gerçekleştirebilir. Bu dediğimiz gibi, bu konularda çalışmak isteyen fay hatlarına, meyan bölgelerine radar uydularından tespit etmek isteyen, bunu çalışmak isteyen bir kişinin son derece uzman olması gerekiyor. Bunun için ayrı ayrı 16 programı çalıştırması ve gerekli parametreleri girmesi gerekiyor. Bunun için de büyük bir uzmanlık gerekiyor ama biz bu süreçlerin tamamını ortadan kaldırdık ve otomatik bir yazılım haline getirdik. Kişi sadece burada çalışmak istediği bölgeyi seçecek ve çalışmak istediği tarih aralığını girecek. Çalıştır butonuna bastığı zaman da 16 tane program hiçbir müdahale olmadan arka arkaya çalışacak ve sonuç elde edilecek. Elde edilen sonuçta yine bir butona basılarak ekran üzerinde görselleştirilebilecek.” dedi.
Prof. Dr. Şenol Hakan Kutoğlu, geliştirilen yazılımla birlikte yer yüzeyindeki zemin hareketlerinin ayrıntılı şekilde izlenebildiğini, zayıf zeminlerin ve fay hareketlerinden etkilenen bölgelerin açıkça görülebildiğini ifade etti. Ayrıca heyelanların başlangıç aşamasında dahi tespit edilebildiğini belirten Kutoğlu, depremler veya heyelanlar meydana geldikten sonra oluşan hasarın da sistem üzerinden kolayca analiz edilebildiğini ve hasar tespit çalışmalarına katkı sağlanabildiğini dile getirdi.
