Zonguldak’ın yaşayan hafızası olarak tanınan Ekrem Murat Zaman ile Mustafa Yüce tarafından yaklaşık 30 yıl boyunca toplanarak korunan Karbonifer Arşivi, kentin tarihsel kimliğini yansıtan en önemli belgesel miraslar arasında yer alıyor. Arşiv; tarihi 1865 yılına, Bahriye Nezareti dönemine kadar uzanan Ereğli Kömür Havzası Maden Müdürlüğü’ne ait kitaplar, defterler ve dokümanlardan oluşuyor.
Zonguldak, Bartın ve Karabük illerini kapsayan Türkiye’nin tek taşkömürü havzası, ülkenin ekonomik ve sosyal gelişiminde belirleyici bir rol oynadı. Taşkömürünün bulunmasıyla başlayan süreç, kömür, demir ve enerji sanayii alanlarında Cumhuriyet döneminde de artarak devam etti. Taşkömürü havzasının merkezi konumundaki Zonguldak, Ereğli Kömür Havzası’nın ve Türkiye endüstri tarihinin ortak belgesel mirasını bünyesinde barındırıyor.
Karbonifer Arşivi, yalnızca madencilik tarihine değil; emek tarihi, madencilik eğitimi, yerli ve yabancı sermaye ile devlet arasındaki ilişkiler açısından da aydınlatıcı nitelik taşıyor. Uluslararası Arşiv Konseyi’nin tanımına göre arşivler; “hesap verebilirlik, şeffaflık, ortak belgesel miras, hafıza ve toplum için önemli bir rol” üstleniyor.
KENT KİTAPLIĞI HAYALİ GERÇEKLEŞMEDİ
Yıllar boyunca Karbonifer Arşivi’nin bir Kent Kitaplığı ya da kent müzesi niteliğinde sergilenmesi amacıyla yerel yöneticiler ve iş insanlarıyla görüşmeler yapıldı. Ancak tüm girişimlere rağmen bu proje hayata geçirilemedi.
Son olarak arşiv, 6 Haziran 2024 tarihinde Zonguldak Belediye Başkanı Tahsin Erdem’in onayıyla Belediye Kültür Merkezi’nde (BKM) bulunan bir depoya taşındı. Burada envanter çıkarılması, tasarım ve teşhir-tanzim çalışmalarının yapılması planlandı. Kent Kitaplığı oluşturulması için sponsor desteği önerilmesine rağmen çalışmalar başlatılamadı.
Başlattınız süreç ve gelinen nokta ile ilgili bilgiler veren Ekrem Murat Zaman, "Dünyanın herhangi bir yerinde; bir tarihi kent insanının ya da ‘Belgesel mirasa’ değer verenlerin inanamayacağı bir olayı bugün Zonguldak’ta yaşıyoruz. Bu nedenle haber değeri olacağına inandığımız ve Zonguldak gerçeğinin en belirgin yansıması olan bu olayı sizlerle paylaşmak istiyorum.
Tarihi kentler, kent kimliğini oluşturan kültürel mirasını koruyabilen kentlerdir. Bir kez yok edilirse kültürel mirasın, bir daha geri gelmeyeceği gibi kent kimliğinin de yok olacağı herkes tarafından bilinen bir gerçektir. Zonguldak, Bartın ve Karabük illerini kapsayan, Ülkenin tek taşkömürü havzasındaki ekonomik ve sosyal gelişmeler, taşkömürünün bulunmasıyla başlar. Kömür, demir ve enerji sanayii alanındaki bu gelişmeler, Cumhuriyet döneminde de artarak devam eder. Taşkömürü havzasının merkezi konumunda olması nedeniyle Zonguldak, EREĞLİ KÖMÜR HAVZASININ tarihine ve endüstri tarihimize ışık tutacak nitelikte ORTAK BELGESEL MİRASI da barındırmaktadır. Kent tarihi, taşkömürü üretimi ve bu üretim sürecini üreten ilişkilerle iç içe olup, ondan ayrılmaz bir nitelik taşımaktadır. Belediye Kültür Merkezindeki (BKM’deki) odadan boşaltarak, taşımakta olduğumuz bu KARBONİFER ARŞİVİ, tarihi 1865 yılına (Bahriye Nezareti Dönemine) uzanan EREĞLİ KÖMÜR HAVZASI MADEN MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİNDEN günümüze kadar korunabilmiş kitaplar, defterler ve dokümanlardan oluşmaktadır. Çalışma süresinde toplanacaklarla daha da çok zenginleşeceğine inandığımız bu arşiv, çok sayıda araştırmacının uzun yıllar sürecek araştırmasına çok alanda konu teşkil edecek ve eşine az rastlanacak hacimdedir. Tarih, araştırma gerektirir ve belgeyle öğrenilir. Bu belgeler, emek tarihi ve madencilik eğitimi tarihine ışıt tutmanın da ötesinde bir bütün olarak kömür madenleri, maden işverenleri ve yerli – yabancı sermaye ile devlet arasındaki ilişkiler açısından aydınlatıcı nitelik taşımaktadır. Geleceğin inşası için geçmişin bilinmesi gerektiğini belirten Uluslararası Arşiv Konseyinin tanımıyla arşivler, “Hesap verebilirlik, şeffaflık, ortak belgesel miras, hafıza ve toplum için önemli bir rol üstlenmektedir.” Bu arşiv, Mustafa Yüce ve Ekrem Murat Zaman tarafından toplanarak bir araya getirilmiş ve yaklaşık 30 yıl boyunca korunmuştur. Korumanın ötesinde, yılarca KARBONİFER ARŞİVİNİN, KENT KİTAPLIĞI olarak sergilenmesi amacıyla görüşmeler yapılmıştır. Kent müzesi niteliğinde olduğu düşü ve düşüncesi, kenti yöneten yetkililere ve iş insanlarına iletilmiştir. Karbonifer arşivinin, kent kitaplığına dönüşmesinin önüne engeller çekilmesi nedeniyle İlgililer ve yetkililere arşivin değeri ve önemi yıllarca anlatıldıysa da sonuç alınamamıştır.
Son olarak ‘Karbonifer Arşivi,’ 6 Haziran 2024 tarihinde, Zonguldak Belediye Başkanı Sayın Tahsin Erdem’in onayı ile BKM’de gösterilen depoya, Zonguldak Belediyesi elemanları ve araçlarıyla taşınarak yerleştirildi. BKM’de aylarca sürecek envanter çıkarılmasının yanı sıra tasarım ve teşhir- tanzim gibi bir dizi çalışmanın yapılması gerekiyordu. Karbonifer Arşivinden KENT KİTAPLIĞI oluşturulması için sponsor önerimize karşın, çalışmalar bir türlü başlatılamadı. Kent kitaplığının, ZONGULDAK BELEDİYESİNCE YAPILAMINDAN VAZGEÇİLDİĞİ ve BKM’de depolanan ARŞİVİN GERİ ALINMASI, Zonguldak Belediye Başkanının kararı olarak 2025 yılı Ekim ayında bildirildi. Bu karar, Belediye Kültür Merkezi Müdürü Sayın Kürşat Coşgun tarafından bize sözlü olarak iletildi. Umudumuzu yitirmeden bekliyor, fakat bu sonucu beklemiyorduk. Bir kez daha karşılaştığımız bu olumsuzluk sonrasında, söz edilen arşivin doğru bir yerde, zarar görmeden depolanması amacıyla tekrar arayış içine girmek zorunda kaldık. Zonguldak Belediye Başkanlığı tarafından, GERİ ALMAMIZ İSTENEN KARBONİFER ARŞİVİNİ bugün (15 Aralık 2025 tarihinde), BKM’de depoladığımız odadan boşaltıyoruz. ARŞİVİN DEĞERİNİN ULUSLARARASI DÜZEYDE DESTEKLENMESİ GEREKTİĞİNE OLAN İNANCIMIZ ve yeni ufuklara kapı açılır umuduyla Sayın Metin Demir’in sağladığı depoya, yine Zonguldak TSO’nun desteği ile taşıyoruz" şeklinde konuştu.
