Küresel pandemi kovid-19 koronovirüs vakalarının Türkiye nezdinde artması üzerine ekonomik krizin derinleşmesi ile birlikte esnaf kepenk birer birer kapatmaya başladı. Kepenk kapatmayan esnaflar ise borçları olduğu için büyük sıkıntı içinde olduklarını ifade ediyorlar.Bu kapsamda Normalleşme takvimine 1 Haziran itibarıyla resmi olarak başlayan perakende sektörü ve esnaf kesimi gittikçe daralan iş hacmi ve borçları nedeniyle hızla kepenk kapatıyor. Esnaf haziran ayında 7 binin üzerinde işyerinin kepenk kapatması ile son 5 yılın en yüksek zirve rakamına ulaştı. Konuyla ilgili Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK) verilerine göre ise yılın ilk 6 ayında kapanan işyeri sayısı 35 bin 965 olarak gerçekleşti. En çok işyeri 3 bin 610 ile İstanbul’da kapandı. Özellikle işyeri kiralarının yüksek olduğu Nişantaşı, Şişli, Kadıköy gibi ana merkezlerde işyerlerinin daha yoğun şekilde kapandığı göze çarpıyor. Kapanma sayısı olarak İstanbul’u sırasıyla İzmir, Ankara ve Antalya takip ediyor.Hal böyle iken, Şişli’de 20 senedir matbaa esnafı olan Güven Yanar, gün sonlarını zarar ile kapadıklarını aktardı. Yanar, “İşler çok durgun. Esnaf olarak günü sürekli zararla kapatıyoruz. İnsanlarda da para olmadığı için ekonomi kısır bir döngüye girdi. Pandemi ve ekonomik kriz birleşince ne yapacağımızı şaşırır duruma geldik. Devlet krediler çıkardı ama almadık çünkü sonuç olarak bu kredileri yine ödeyeceğiz ama nasıl ödeyeceğimizi bilmiyoruz. Vakaların tekrar artmasıyla birlikte tedbirler gelebilir. Sağlık açısından gerekli olan bu tedbirler maalesef ekonomik kaygılarımızdan dolayı bizi korkutuyor. Eğer tedbirler gelir yasaklar başlarsa devlet kiralarımızda, vergilerimizde, sigortalarımızda bize kolaylık sağlamalı. Borçları erteliyorlar ama faiz koyuyorlar” şeklinde değerlendirmeye de yer veriliyor.
* * *
Diğer taraftan esnaf kesiminden gelen söz konusu yakınmalar ise; “Kesinlikle destek almadık. Dükkânda tasarruf yapmak için ışıklarımızı yakmıyoruz. Biz esnaflar olarak kendimiz çare üretmeye çalışıyoruz çünkü bizi kollayan yok. Türkiye’ de şu an içinde bulunduğumuz ekonomik duruma göre bizler yaşayamayız. 56 yaşındayım 40 senedir esnaflık yapıyorum. Ben neden evimde değilim de hala çalışıyorum. Çünkü iktidar yanımızda durmuyor. Esnafların çoğu bırakmak istiyor ama borçlu ya da kredili olduğu için bırakamıyorlar. Esnaflığı bırakabilmemiz için bile paraya ihtiyacımız var. Benim kendi gözlemim olarak esnaflar borçlarını kapayabilse en az 900 bini dükkânını kapatır. Tabiri caizse esnaflar şu an ölüm döşeğinde” şeklinde.Öte yandan da İstanbul kesimindeki Emlak Komisyoncuları Başkanı Nizameddin Aşa ise “Emlakçı esnafında bir sıkıntı yok. Pandeminin ilk günlerinden bugüne dek genel olarak kafe tipi işletmeler kapatıyor ya da devretmek istiyor. Mal sahipleri de genel olarak anlayış gösteriyor.Yeni düzleneme ile yurttaşlar dükkânını devretmek isterse mal sahipleri kabul etmek zorunda. Sadece devreden kişi iki sene kefalet altında kalıyor. Zincir markalarda ise yeni sözleşme, fiyat düşüklüğü ya da kapatmalar yaşanıyor” şeklindeki ifadesi de kayda geçiyor.
* * *
Sonuç olarak, pandemi kaynaklı olumsuzluklara işaret eden esnaf kesimi Türkiye ekonomisinin ancak gelecek bir yılda kademeli olarak toparlanacağı beklentisini de taşıyor. Bu arada ise esnafın (bakkal, büfe, küçük market ve şarküteri vb.) nabzını tutmayı hedefleyen “Türkiye Geleneksel Kanalın Nabzı: REM Esnaf Barometresi”nin Temmuz 2020 sonuçları açıklandı.Buna göre; “Güven Endeksi” haziran ayına göre 2.9 puanlık artışla 19.7 oldu. Genel olarak iş yapma seviyesinin azaldığı görüşü öne çıksa da reel ekonominin canlanması, geleceğe dair olumlu beklentiler ve tasarruf eğilimi endeksi artırdı. “Genel Ekonomi” alt endeksi de, önceki 4.1 puan arttı ve 26 oldu. Ülke ekonomisinin son 1 yılda olumsuz yönde değiştiği görüşü hâkim olsa da gelecek 1 yılda ekonominin kademeli olarak toparlanacağı beklentisi yükseldi.“Ticaret Endeksi” ise 3.3 puanlık azalışla 22.6’ya indi. Sıcaklıkların yükselmesi gazlı-gazsız içecekler ve paket su kategorisinde artışa yol açarken, diğer kategorilerde anlamlı derecede düşüşler gerçekleşti. Bu kapsamda temizlik ürünleri ve kişisel bakım kategorisi endekslerinde 9.2’ye varan düşüş görüldü. “Politika Endeksi” de 1.3 puanlık azalışla 26.6 oldu. Haziran ayı itibarıyla salgın tehlikesi tam olarak ortadan kalkmadan sosyal kısıtlamaların kaldırılarak normale dönüşe geçilmesi sınırlı bu azalışta etkili oldu. Zaten haziranda yüzde 43 olan “salgının 12 aydan daha uzun süreceğini” düşünenlerin oranı yüzde 60’a yükseldi. Sosyal yasakların tamamen kaldırılması ve yeni vaka sayısının 1000 rakamı üzerinde kalması salgının devam edeceği algısını artırdı. Yine araştırmaya göre, kredi borcu olmayan esnaf oranı yüzde 46’dan yüzde 48’e çıktı. Gelecek dönemde kredi çekme planı olan esnaf oranı ise yüzde 13. Bu oran Haziran 2020’de yüzde 25’ti. Araştırmaya göre, katılımcıların bireysel olarak gelecekteki maddi durumlarının iyi olmayacağını düşünmeleri kredi çekme iştahlarında bariyer olarak ortaya çıkıyor.Öyle görünüyor ki siyasi otorite küresel pandemi koronovirüs vakalarının her halükarda olabilecek en kısa süreçte kontrol altına almak zorunda.
